Bọ cạp – Con ngựa định mệnh

Thưa quý vị độc giả!

Will James (6.6.1892 – 3.9.1942), là nhà văn, hoạ sĩ người Mĩ gốc Canada, cũng là tác giả của tiểu thuyết Làn Khói – Con ngựa chăn bò mà Kẹp Hạt Dẻ đã giới thiệu tới quý vị trong mùa Noel 2016.

Trong quãng đời vỏn vẹn năm mươi năm dương thế, James đã trải qua nhiều thân phận lên voi xuống chó, lúc từng sở hữu điền trang vạn dặm tại miền Tây Nevada, lúc lại ngồi lì chải lông ngựa trong nhà tù. Nhưng trước khi bắt buộc phải trở thành bất cứ thân phận nào, ông đã nguyện trung thành với một thân phận duy nhất: Cao bồi miền viễn Tây. Và ông đã giữ được nét đặc trưng văn hoá này, trong cả văn chương lẫn đời sống của mình. Bởi những đóng góp ấy, Will James đã được giới thiệu trong Bảo tàng Di sản Cao bồi và Miền Tây Hoa Kì.

Văn chương của James, vì thế, thấm đẫm hơi thở phóng khoáng của xứ sở tự do. Cả một miền Tây Bắc Hoa Kì với đồng bằng bất tận, hoang mạc triền miên, núi non hiểm trở luôn là mẫu hình trong toàn bộ trước tác của ông. Trên mảnh đất hoang sơ, huyền bí ấy, con người luôn phải vật lộn để sinh tồn. Họ sống một cuộc sống đầy thử thách và gian truân, trong tâm thế vừa hoà hợp vừa chế ngự thiên nhiên hoang dã, với phong cách hoàn toàn tự do nhưng cũng rất cô đơn. Họ, những chàng cao bồi phong trần mũ rộng vành, ủng gót sắt, rạp mình trên lưng ngựa dưới gầm trời, cư xử theo lẽ phải và chiến đấu vì danh dự, đã trở thành một huyền thoại được phổ biến sâu rộng nhất, gần gũi nhất trong đời sống văn hoá ngày nay. Tim, Pete, Joshua, và cả ông lão tám mươi Welters, trong Scorpion: A Good Bad Horse của Will James, là những thế hệ cao bồi như thế.

Bọ Cạp là tên của một con ngựa trong tác phẩm, con thú giữ một mối ràng buộc định mệnh với nhân vật chính là chàng cao bồi Tim. Con vật kì lạ này được mô tả như một kết hợp đối nghịch giữa thiên thần và ác quỷ, trong cả hình hài lẫn tính cách bất thường của nó. Đó là sự tương phản giữa một khung đầu kiểu La Mã, hung hăng và gớm ghiếc, trên cần cổ thon duyên dáng và cặp mắt đen tuyền ngoan ngoãn như mắt cừu non. Tim và Pete, hai chàng cao bồi thiện nghệ đã lần lượt bị cặp mắt cừu non ấy hạ đo ván, trong những khoảnh khắc không thể ngờ:

Chàng cao bồi tiếp tục điệp khúc nhảy lên nhảy xuống cái yên cương, với một tâm trạng thoải mái như đang cư xử với một con ngựa đã được thuần hoá (…)

Chính lúc đó, quỷ sứ đột ngột hiện nguyên hình. Con ngựa thiên thần đột ngột biến mất.

Nó vung chân sau lên, tung một cú đá trúng phóc chân phải của Pete. Anh bay khỏi bàn đạp. Khi lơ lửng ở trên không, Pete nhìn thấy cái đầu sát nhân kề ngay mặt mình, và cặp mắt nó đang nhìn anh, với một cái nhìn chao ôi là lạnh lẽo! Theo phản xạ, anh đưa tay ôm mặt. Cú táp của con ngựa bị trượt, nhưng vai nó đập trúng ngực anh. Khi rơi xuống đất, chân trái của anh nhận ngay một cú đá (…)

Pete nằm đó, bàng hoàng và cay đắng. Lần đầu tiên, chàng cao bồi thiện nghệ lấm lưng trắng bụng trước một con thú hoang.

Bọ Cạp là thế. Mang trong mình hai nửa đối nghịch, nó như một thùng thuốc nổ dưới hình hài của một con cừu. Tính cách bất định của con vật, oái oăm thay, cũng đầy tính dự báo cho một quãng đời chìm nổi của chủ nhân nó.

Tim Birney, nhân vật chính trong truyện, chủ nhân con Bọ Cạp, chính là hình ảnh những năm tuổi trẻ của James. Những biến cố trong cuộc đời của chàng cao bồi hào hoa, cũng là những thăng trầm mà tác giả đã từng trải. Anh đã bất ngờ vướng vào một vụ cướp tiền đầy tính phiêu lưu, rồi từ đó, cuộc đời của chàng tuổi trẻ đã bị xô dạt, theo một lộ trình mang tên Số phận, suốt hai miền Nam – Bắc của bang.

Trên lộ trình đầy biến động này, con ngựa màu hạt dẻ luôn có mặt bên cạnh anh, trong những thời điểm quyết định. Như một thứ khắc tinh đầy định mệnh, Bọ Cạp chính là kẻ được chọn lựa để mang sứ điệp đến với Tim, như lời bà Ophelia:

– Mọi người thử nghĩ xem, con ngựa đó đá gãy chân người huấn luyện nó, đúng vào lúc cậu cần có bạn đồng hành. Nó đưa cậu đi trên cả quãng đường dài hàng ngàn cây số mà không hề làm gì hại cậu. Cớ làm sao nó lại tự nhiên giở chứng bất kham, hất cậu xuống đúng nơi này, rồi lại tiếp tục hất cậu lần nữa khi cậu rời nơi này ra đi?

Và những cú bất kham có tính chất định mệnh này, là cơ hội để Tim tìm được hạnh phúc đích thực của mình, trong gần hai mươi năm đằng đẵng sống đời lữ khách thảo nguyên.

Scorpion: A Good Bad Horse, như trên đã nói, không chỉ như một ấn phẩm văn chương, nó còn là một lát cắt đầy bão dông trong cuộc đời của chính tác giả. Will James đam mê ngựa và sống một đời cao bồi chìm nổi, bôn ba. Những khoảng tối sáng của đời ông, dường như cũng được vận vào thân phận bất định của nhân vật phong trần trong tác phẩm. Ở đó, mẫu hình cao bồi được hình dung như một trải nghiệm thực tế, chứ không hoàn toàn lấp lánh như phim ảnh dẫn dụ. Có phiêu lưu, nghĩa hiệp, tài giỏi, hào hoa của một con-người-đại-nghĩa, và cũng có cả tội lỗi, xốc nổi, sám hối, day dứt của những con-người-nhỏ. Có hằng năm hào sảng bên yên ngựa trên thảo nguyên vi vút gió, và cũng có hằng tháng băng chân bó tay quanh quẩn làm gã trống choai vô tích sự trong mảnh vườn bức bối.

Suốt mấy tháng trời bị thương, là bằng ấy thời gian Tim suy tư về tội lỗi của mình. Cho dù anh chỉ vô tình vướng vào vụ cướp mà động cơ ban đầu là phò nguy tế khốn, nhưng với tính cách cao bồi dám làm dám chịu, anh luôn trăn trở về việc mình sẽ sẵn sàng chịu tội như thế nào. Những trường đoạn diễn tả tâm trạng day dứt của chàng thanh niên, có lẽ cũng là những suy tư của James khi ông vướng vòng lao lí. Tim luôn trở đi trở lại giữa hai nửa trắng đen của cuộc sống, tiếp tục sống đời chui lủi của một kẻ ngoài vòng pháp luật, hay nộp mình cho cảnh sát, chịu trừng phạt để có một hậu vận thanh thản hơn? Trong tao đoạn này, người ta không thấy tính quyết đoán “một đập ăn quan” của những chàng cao bồi màn ảnh, mà thấy một Tim rất bình dị, có đau đớn, xấu hổ, xót xa. Và phía cuối của hành trình vật lộn tự thân đầy gian nan này, bao giờ cũng là một chiến thắng hạnh phúc.

…Tim nhìn chằm chặp vào tấm séc, như thể nó không phải là tiền mà là một vật vô giá, là tấm vé của cuộc đời. Nó giải thoát anh khỏi cái bóng luôn ám ảnh, đe dọa anh, ngăn trở anh đến với những thứ anh khát khao nhất trên cõi đời này.

Trong mắt chàng cao bồi, giờ chỉ còn điền trang của già Walters, và khuôn mặt Jane hồng rực lấp lánh cười…

Chủ động triển khai mảng đấu tranh nội tâm trong Tim, James muốn hướng đến một mẫu hình con-người-tự-tỉnh, trong đặc trưng tính cách của giới cao bồi nói riêng, của con người viễn Tây nói chung. Lòng tự tin can đảm, ý chí mạnh mẽ, sức sống bền bỉ, tác phong nỗ lực hết mình đã giúp họ vượt qua được khó khăn và cám dỗ của nghịch cảnh, để giữ vững lí tưởng của cuộc đời. Bên cạnh họ, luôn có một ngôi nhà chất phác của thiên nhiên.

Sự nghiệp trước tác ngắn ngủi chưa đầy hai mươi năm, trải dài từ 1924 đến 1942, nhưng Will James đã xuất bản 23 tác phẩm văn học miền Tây, trong đó có 5 tác phẩm được chuyển dựng thành phim. Ý thức làm việc không ngừng nghỉ, tinh thần cao bồi xả thân cống hiến, cùng bút lực dồi dào kinh nghiệm sống của chính bản thân mình, đã giúp James thành công trong việc giới thiệu và giữ gìn một nét văn hoá đặc trưng miền Tây nước Mĩ, đến với công chúng yêu văn học và nghệ thuật trên toàn thế giới.

Ông đã sống và chết, như một mẫu hình cao bồi lí tưởng miền viễn Tây.

Công ty TNHH Kẹp Hạt Dẻ trân trọng gửi tới quý vị tác phẩm Scorpion: A Good Bad Horse (1936) của Will James, bản chuyển ngữ BỌ CẠP – CON NGỰA ĐỊNH MỆNH (2017), do dịch giả Vũ Danh Tuấn thực hiện.